Wöörkist - De Saak mit dat er- un dat ver-
Uns Opdrag is dat Berichten över Welt un Region op Nedderdüütsch. Dorto höört, dat wi uns Spraak utbuut, woneem dat nödig is. Kloor is, wi wüllt en Plattdüütsch bruken, wat op egen Fööt steiht un nich en Hoochdüütsch mit beten noorddüütsche Farv. Dorbi geiht dat nich blots dorüm, dat wi för de dagdääglich niegen Saken in de Welt niege plattdüütsche Wöör finnt. Dat geiht ok dorüm, dat wi en Plattdüütsch bruukt, wat in sik sülvst wiss is un seker in de Oort un Wies, woans uns Spraak sik ehr Wöör buut. En Bispill is de Vörsülv ver-. Wo de düütsche Spraak dat erkälten, erholen un erzürnen kinnt, dor büdd dat gode Plattdüütsch dat verköhlen, dat verhalen un dat vertörnen an. Mit uns Sennereeg Wöörkist kiekt wi elkeen Maandag op uns Warktüüg - de plattdüütsche Spraak un woans wi ehr bruukt. Uns Thema vundaag is sodennig de Saak mit dat er- un dat ver-.
In’n Juni 2023 hett dat nedderlannsche Daagblatt “De Telegraaf” vermellt, dat en Dochter ehr Mudder ümbröcht hett. To lesen weer: “Vrouw vermoord door dochter...” Dat kunn ok de Düütsche goot verstahn: “Frau ermordet durch Tochter”. Na, un de Plattdüütsche versteiht dat mal so goot: “Fru dörch Dochter vermoordt”. Wobi dat Vermoorden in’t Plattdüütsche gor nich begäng is. Uns Sleswig-Holsteensch Wöörbook vun Mensing kinnt dat vermoorden nich un schrifft ünner den Indrag Mord:
“...morden nicht volkstümlich; dafür doodslaan.”
Okay. Keen moorden sodennig. Man harrn wi dat moorden, denn, dat kunn ik mi goot vörstellen, harrn wi ok dat vermoorden. Un dat is wiss – wi harrn nich dat ermoorden. Tominnst nich hier bi Plattradio, woneem wi in’t Medium de Spraak mit Bedacht bruken mööt. So as dat Nedderlannsche hett ok dat Plattdüütsche Last mit de Vörsülv er- un söcht hier geern dat ver-. Dat düütsche ertrinken is bi uns en verdrinken, dat düütsche ermuntern is bi uns en vermünnern, dat düütsche erniedrigen is bi uns en verneddern. Un so klingt dat ok na uns röver ut Skandinavien: Wo de Plattdüütsche sik verköhlt, dor is de Sweed förkyld, wo de Sweed sik wat förvärvar, dor verwarft sik de Plattdüütsche wat. Man Ogenblick – verwarven för hoochdüütsch erwerben? Stimmt dat överhööft, wat ik hier segg? Gesa Retzlaff leid dat Zentrum för Nedderdüütsch in Leck. Wenn Lüüd sik mit Platt utkinnt, denn höört se sachts dorto. Un Fru Retzlaff hett uns nu schreven:
“Wo hebben jem blots dat Woort ‘Verwarf’ opgavelt?”
Dor meent se dat Hööftwoort mit, wat sik billt, wenn ut dat erwerben de Erwerb warrt. Wenn sodennig ut dat verwarven de Verwarf warrt. Antern op düsse krietsche Fraag is keen lichte Saak. Mensing sien Wöörbook kinnt den Verwarf, wenn he den olen Snack ziteert, dat en gode Huusfru nix verwarft un nix verdarft. Man an anner Steed bringt jüst uns Mensing as Översetten för dat düütsche erwerben ok eenfach de Form warven.
Söökt wi nu en gode plattdüütsche Form för den Erwerb, so sünd de Warf oder de Verwarf to Hand. Sünd wi ehrlich, so mööt wi insehn, dat beide Formen nich mehr richtig begäng sünd bi de Plattdüütschen. Man wi bruukt dat ja in uns Berichten un Narichten ut Welt un Region. Söökt wi nu sodennig en Woort för den Erwerb to revitaliseren, so weer en Argument för dat Verwarven un den Verwarf, dat dat to dat Munster “Hoochdüütsch er- warrt to plattdüütsch ver-” passt.
— Jan GrafDat is jümmers schöön, wenn dat sowat as Regeln gifft.
Dat is jümmers schöön, wenn dat sowat as Regeln gifft. Dat maakt dat Sprakenlehren lichter. Ik harr meist seggt, dat maakt den Verwarf vun en Spraak lichter. Un noch wat, wat uns stütten deit, is, dat in uns noordseegermaansche Familie nich bloot uns sweedsche Kusien ehr förvärva pleegt, man dat ok uns nedderlannsche Süster dat hoochdüütsche Erwerben mit Verwerven överdriggt. Jichtenswo in düsse Gedanken hebbt wi dat sodennig “opgavelt”, dat Woort Verwarf.
Opletzt noch en Wohrschu. En Sekerheit, dat dat düütsche er- bi uns jümmers en ver- warrt, gifft dat nich. As plattdüütsch Woort för dat hoochdüütsche erleben is dat plattdüütsche beleven wiet un siet begäng bi uns. Be- sodennig as Vörsülv un keen ver-. Un stell di vör, wat ut dat hoochdüütsche erreichen worr, schull düsse er-warrt-ver-Regel in hunnert Prozent gellen. Bi dat erreichen worrn wi denn vun dat verrecken snacken, un dat is jo nu bi’n besten Willen heel wat anners.
